Ажырасуды қалай азайтамыз?
МәселеЖариялаған: admin | Уақыты: 2025-03-15 15:20:00 |
Бөлісу: Facebook | Whatsapp | Қаралым саны: 310
Таяуда Мәжіліс депутаты Жарқынбек Амантайұлы өзінің депутаттық сауалында БҰҰ-ның 2024-жылға қатысты мәліметтері бойынша Қазақстан ерлі-зайыптылардың ажырасу деңгейі жөнінен әлем елдерінің алғашқы «бестігіне» кіретінін айтты. Сондай-ақ ол жастар арасында әлеуметтік осал топтарға арналған жеңілдіктерге ие болу үшін жалған ажырасудың көбейіп тұрғанын атап өтті.
Ресми деректерде 2000-жылы Қазақстанда ажырасу бойынша 27 мыңнан аса жағдай тіркелгені айтылады. Ал Ұлттық статистика бюросының 2012 – 2022-жылдар аралығына жүргізген талдауында 2013 – 2018-жылдар аралығында жыл сайын 50 мыңнан астам ажырасудың тіркелгені, 2019-жылы тіркелген ажырасушылардың саны тіпті 60 мыңға жуықтағаны көрсетілген. 2012, 2020 және 2021-жылдары 48 мыңнан аса тіркеулер болған. Бұлар – сот шешімдері бойынша мәлім болғандары, одан бөлек, бір-біріне мүліктік талап қоймай-ақ, сотсыз, тыныш қана жолы екі айырылғандарды да жоқ деп айту қиын.
1 миллионға жуық тірі жетім...
2016-жылы Оқу-ағарту министрлігінің балалар құқығын қорғау Комитеті «елімізде 400 мыңнан астам ана, 40 мыңнан аса еркек 1 миллионға жуық баланы анасыз, әкесіз тәрбиелеп отыр» деп мәлімдеген болатын. Ал тәуелсіз сарапшылар «әрбір 10 жас отбасының 7-уі ажырасады, ажырасу жөнінен ТМД елдерінің алдында келеміз» дегенді айтқан. Жетімдер үйлеріндегі әкесіз немесе анасыз «тірі жетімдер» қатарының артқаны айтылған.
Тағы да бір ресми жарияланымда 2021-жылғы деректер жан-жақты талданыпты. Онда бір жылда 48 мың 259 ажырасу тіркелгені айтылған. Осының ішінде 72,2 пайызы қала тұрғындарына тиесілі екен. Соның ішінде ортақ баласы барларының үлесі 20 пайыздан, баласы жоқтарынікі 60 пайыздан асады. Екі және одан да көп баламен ажырасқандар қатары 19 пайызға жуықтап тұр. «Stat.gov.kz» сайты жариялаған бұл мәліметтен ажырасу коэффициенті оңтүстік пен батыс облыстарда біршама төмендеу, ал солтүстік және шығыс облыстарда жоғарырақ екенін аңғаруға болады. 1-5 жыл отасқандармен салыстырғанда 5-10 жыл және одан да көп жыл бірге тұрғандар арасындағы ажырасу саны басым. Ажырасушылардың арасында ортақ баласы жоқтар мен 10 жылдан көп отасқандардың қатары көп.
Ал сарапшылардың 2023-жылы жүргізген зерттеуінде елдегі ажырасу оқиғаларының біршама азайғаны жөнінде деректер келтірілген. Сондай-ақ «Visevoter» ресурсы талдаушыларының деректерінде Қазақстан бұл мәселе бойынша «әлемнің 114 мемлекетінің ішінде 16-орында тұр» деп айтылыпты.
Кешегі ақпан айында жарияланған Ұлттық статистика бюросының демографиялық көрсеткіштерінде «нақтыланған мәлімет» деп мынадай деректер келтірілді: «Былтырғы жылдың ішінде алдын ала мәлімет бойынша 123 мың 651 неке және 40 мың 647 ажырасу тіркелген». 2024-жылға қатысты мәліметтерде ажырасушылардың 35 пайызы 1-4 жыл отасқандарды құрайтыны, 25 пайызы 5-9 жыл бірге тұра алғаны, 8 пайызы 1 жыл ішінде ажырасып кеткені көрсетілген. Ажырасушылардың 74,4 пайызы – қалалықтар, 25,6 пайызы ауыл тұрғындары екен.
Жалпы алғанда, «бір жылдың ішінде 40 мыңнан аса ажырасу оқиғалары тіркелді» дегеннің өзі қасіретпен тең. Бұл мыңдаған адамның тағдыр тауқыметіне түсіп, балалардың «тірі жетім» атанғанын білдіреді. Тәуелсіздік алғаннан бергі отыз жылдан астам уақыттың ішінде халқымыз санының баяу өсуінің бір себебі мүмкін осында жатқан да шығар. Мысалы, бізде өсім отыз жылда 4 миллион адам болса, көрші Өзбекстанда халық 19 миллионнан 36 миллион адамға дейін өскен.
Ажырасу дерегі ең аз Жапонияда
некесі бұзылғанның несібесі кемиді
Ажырасуды азайту үшін не істесе болады? Осы орайда ажырасушы адамдарға қызметте өсуде, әлеуметтік жеңілдіктер иеленуде шектеулер қойған, қомақты айыппұлдар салған дұрыс деп айтып жүргендер де жоқ емес. Жапония сияқты дамыған елдердің тәжірибесін қолданып көрсек қайтеді деп те айтылып қалып жатады.
Мысалы, 2023 жылы әлеуметтік желіде Жапонияда 14 жыл тұрған қазақ қызының бейнежазбасы жарияланған болатын. «Ол жақта адамдар 30-дан асқанда, 40-қа жақындағанда тұрмыс құрады. Бірақ ажырасу деңгейі бойынша Жапония дүние жүзінде ең соңғы орында. Ажырасу мүлде аз. Себебі ажырасқан адам үкіметте қызмет ете алмайды, өздерінің компаниясында бастық бола алмайды. Өйткені өз отбасына дұрыс қарай алмаған адам қалай бір жерде бастық болады, қалай мемлекетті басқарады?» – деген еді ол.
Біз осы тақырып бойынша біраз деректер жинастырып көрдік. Жапонияда ерлі-зайыптылардың ажырасуы кезінде ортақ мүлікпен қоса отбасының қарыздары да екі жаққа тең бөлінеді екен. Бала көбіне анасымен қалады, әкесі алимент төлеп тұрады. Алимент мөлшері айына 200 – 400 доллар аралығында. Еркектер алиментті өз еркімен төлейді, ол елде алиментті сот арқылы өндіру деген жоқ, мемлекет бұл іске араласпайды.
Бұл елде әйеліне немесе күйеуіне опасыздық жасағандарға да қомақты айыппұл салынады. Егер күнәсі дәлелденсе, ол жұбайына 3-5 миллион иен аралығында айыппұл, өтемақы төлейді, сот оны соған міндеттейді. Отбасына опасыздық жасаған адамға қоса онымен көңілдес болған жанға да айыппұл салынады.
Жалпы, Жапонияда ажырасу – көп шығынды қажет ететін іс. Алимент өз алдына, одан бөлек, соттасу кезінде адвокат қызметіне қомақты ақы төленеді. Осынша шығынды өтеуге ажырасушының бәрінің бірдей жағдайы келе бермейтіні түсінікті. Жапонияда мемлекет ажырасуды құптамайды, аса ұнамсыз әрекет ретінде оған қатаң қарайды. Ажырасқан адамға мемлекеттік қызметке тұрудың, басшылық лауазымға орналасудың оңай болмайтыны да өтірік емес. Дамыған бұл ел ажырасушылары аз, тұрақты отбасылары көп қоғам құруды мақсат тұтады. Отбасы құндылықтарына, адам капиталының сапасына мән береді. Өйткені ажырасқан адамның психологиясы бұзылады, көп жағдайда жаңа сыңар таппайтын ондай адамның жан-дүниесі жұтаң тартады, күйзеліске ұшырайды. Әсіресе балаға обал. Толық емес отбасында немесе жетімдер үйінде тәрбиеленген бала өзіне сенімсіз, жігерсіз, жалтақ боп өседі. Ызақор, бұзық боп, кейін қылмыс жолына түсіп кететіндері де бар. Осының бәрі түптеп келгенде бүтіндей ұлттың өмір сапасына тікелей әсер етеді.
Атам қазақ та неке мәселесіне өте ұқыпты қараған. Бұл ерлі-зайыптылардың ғана емес, тұтастай екі рулы елдің ортақ мәселесі ретінде маңызды саналған. Өкінішке қарай, ата-бабалармыздың бұл дәстүрі дәрменсіз халге түсті. Бұған елдегі ажырасқандардың өмір сүруін оңайлататын заңдардың да кері әсері орасан. Қалай болғанда да бұл – мемлекеттік маңызды мәселе. Ең бастысы, шаңырақ көтерген әрбір адам отбасы құндылықтарын, ұлт құндылықтарын сақтауға мән берсе, ұрпақ тағдырына, ел болашағына немқұрайды қарамаса екен дейміз.
Д. НҰРПЕЙІС.